Gümrükleme aşamasındaki en önemli süreç gümrüklü eşyanın değerinin tespitidir. Alınacak tarifeler eşyanın değerine göre hesaplanacağı için eşyanın gerçek değerinin bulunması son derece önemlidir. Çünkü tarifelerin gerçek değerinin belirlenmesi sadece milli geliri artırmak için değil, aynı zamanda koruma ve teşviklerin etkisi, ithalat üzerindeki diğer vergilerin doğru belirlenmesi ve istatistiki verilerin güvenilirliği açısından da büyük önem taşımaktadır. Pek çok konu açısından büyük önem taşıyan, eşyanın gümrük kıymeti nedir? Tespiti nasıl yapılır?
“Eşyanın gümrük kıymeti”, mal ticaretine ilişkin bazı hususlarda tarife ve tarife dışı düzenlemelerin uygulanması amacıyla 4458 sayılı Gümrük Kanunu’nun 23-31 inci maddeleri çerçevesinde belirlenen değerdir.
“İthal eşyasının gümrük kıymeti” terimi, ithalatı gerçekleştirilen mal üzerinden ad valorem tarife sistemine uygun olarak, tarifelerin hesaplanmasına esas teşkil edecek eşyanın kıymetini ifade eder (fiziksel ölçülerinin (litre, kilo, metrekare) dikkate alınmasına göre değil, belirli bir yüzdeyle hesaplanan vergidir). Tarifelerin uygulanmasında, bazı durumlarda belirli ölçütler yer alsa da bunlar esas olarak “ad valorem” esasına göre hesaplanmaktadır.
Bir eşyanın gümrük kıymeti saptanırken aşağıdaki yer alan yöntemlerin sırayla uygulanması gerekmektedir:
- Satış Bedeli Yöntemi
- Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi
- Benzer Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi
- İndirgeme Yöntemi
- Hesaplanmış Kıymet Yöntemi
- Son Yöntem
Son beş yöntem satış bedeli yönteminin kullanılmaması durumunda sırasıyla uygulanır. İlk yöntem uygulanabildikçe diğer yöntemlerle eşyanın gümrük kıymeti hesaplanmaz.
“Eşyanın gümrük kıymeti” bir önceki yönteme göre belirlenebiliyorken, bir sonraki yönteme geçilemez. Ancak beyanname verenin yazılı başvurusu gümrük tarafından onaylanırsa, yukarıdaki yöntemde yer alan “indirgenme yöntemi” ile hesaplanan değerleme yönteminin uygulama sırası değiştirilebilir.
- Satış Bedeli Yöntemi: İthal edilen malların değeri, malların satış fiyatıdır. Satış bedeli, Türkiye’ye ihraç edilen eşyaların satışının gerçekleşmesi için gümrük mevzuatına göre gerekli düzeltmelerin yapılmasından sonra fiilen ödemiş olan veya ödenmesi belirlenen toplam fiyattır. Ödenen ya da ödenecek olan fiili tutar, ithal eşyası için alıcı tarafından satıcıya veya satıcı yararına ödenen ya da ödenecek olan miktarın toplamıyla eşittir. Fiyat, ithal eşyasının satış şartı olarak, satıcının yükümlülüklerini yerine getirmek amacıyla alıcı tarafından satıcıya veya üçüncü bir kişiye ödenen veya ödenecek tüm ödemeleri içerir. Ödemeler, havale, akreditif veya menkul kıymet kullanımı yoluyla veya doğrudan veya dolaylı olarak yapılabilir.
- Aynı Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi: Satış fiyatı yöntemi ile belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymet değeri, aynı dönemde veya yakın gelecekte ihraç edilen aynı eşyanın değeri ile belirlenmiş satış fiyatını ifade eder. Bu yönteme göre, bir eşyanın gümrük kıymeti belirlenirken, kıymeti belirlenecek malla aynı ticari seviyede kabaca aynı miktarda satılan aynı malın satış fiyatı esas kabul edilerek eşyanın değerinin belirlenmesinde başvurulur. Bu tür satışların olmaması durumunda, bu ticaret kademeleri ve/veya miktarlarındaki farklılıklar dikkate alınarak, aynı malın farklı ticaret kademeleri ve/veya farklı miktarlardaki satış fiyatları düzeltmeler yapıldıktan sonra kullanılır. Bu yöntem uygulanırken aynı kalem için birden fazla satış fiyatı belirleniyorsa, ithal eşyasının gümrük vergili değerini belirlemek için en düşük olanı kullanılır.
- Benzer Eşyanın Satış Bedeli Yöntemi: İlk iki yönteme göre belirlenemeyen ithal eşyanın gümrük kıymeti, Türkiye’ye ihraç edilen benzer eşyanın, belirlenen değeriyle aynı veya yakın değerdeki satış fiyatını ifade eder. Bu yönteme göre, bir eşyanın gümrük değeri belirlenirken, kıymeti belirlenecek malla aynı ticari seviyede kabaca aynı miktarda satılan benzer malların satış fiyatı değer olarak alınıp eşyanın kıymetini belirlemede kullanılır. Bu tür satışların olmaması durumunda, ticari düzeylerde ve/veya miktarlardaki bu farklılıklar düzeltildikten sonra, farklı ticari düzeydeki ve/veya farklı miktarlardaki benzer emtiaların satış fiyatları kabul edilir. Bu Tedbirler kullanılarak belirlenen benzer eşyanın birden fazla satış fiyatı olması durumunda, ithal eşyasının gümrük kıymeti belirlenirken en düşük olanı kullanılır.
- İndirgeme Yöntemi: Bu usulde, kıymeti belirlenecek eşyanın veya aynı ya da benzeri eşyanın Türkiye’ye ithal edildiği zamanki ile aynı veya benzer şartlarda satılması halinde, bu usule göre gümrük kıymetinin belirlenmesinde, eşyanın ya da aynı veya benzer eşyanın ithalatçının yapmış olduğu yurt içi satışındaki en büyük satış birim fiyatı esas alınır. Belirtilen bu birim fiyatından aşağıdaki indirimler gerçekleşir:
Türkiye’ye ithal edilen ithal eşyası ile aynı kategori veya türdeki eşyanın satılmasında, çoğu zaman ödenen ya da ödenmesine karar verilen komisyon ya da kar ve genel giderlerde yaşanan olağan artış. (Aynı tür veya aynı tür mallar, belirli bir sanayi sektörü tarafından üretilen bir grup veya bir dizi mallara ait olan tüm malları ifade eder (bu ifade aynı veya benzer malları da kapsayan bir ifadedir).
Türkiye’de yapılan mutat nakliye ve sigorta giderleri ve diğer ilgili giderler.
Türkiye’de mal ithalatı veya satışı nedeniyle ödenecek gümrük vergileri ve diğer yurtiçi vergiler.
- Hesaplanmış Kıymet Yöntemi: Bu yöntemde ithal eşyanın gümrük değeri, hesaplanmış kıymet esas alınarak tespit edilir. Bu yöntemde eşyanın kıymeti aşağıdaki unsurların toplamıyla ortaya çıkar:
İthal edilen malların üretim aşamasında kullanılan malzeme ve gerçekleşen imalat ya da diğer imal aşamalarının maliyeti ya da değeri
İhracatçı ülkedeki imalatçıların ürettikleri ve Türkiye’ye ihraç ettikleri aynı kategori veya türdeki malların satışından elde edilen olağan kar ve genel gider tutarına eşdeğerdir
İthal edilen eşyanın liman ve giriş yerlerine taşınmasına ilişkin yükleme ve boşaltma ücretleri, elleçme giderleri ile nakliye ücretleri ve sigorta ücretleri
- Son Yöntem: İlk beş yöntemde belirlenemeyen ithal eşyasının gümrük kıymeti şu aşamalara göre belirlenir:
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının 7. Maddesinin Uygulanmasına Yönelik Anlaşmanın,
Gümrük Tarifeleri ve Ticaret Genel Anlaşmasının 7. Maddesinin,
Eşyanın gümrük kıymeti ile ilgili olarak “Gümrük Kanunu” ve “Gümrük Yönetmeliği” hükümleri ile Türkiye’de mevcut mevzuat hükümlerine göre belirlenir.
Son yönteme göre gümrük kıymeti belirlenen eşyanın değerinin hesaplanmasında aşağıdaki hususlar dikkate alınmaz:
- Türkiye’de üretilen malın Türkiye’deki satış fiyatı
- Gümrük idarelerinin iki alternatif değerden yüksek olanı kabul etmesini gerektiren bir sistem
- Eşyanın ihracatçı ülkedeki iç piyasa fiyatı
- Aynı veya benzer eşyanın hesaplanan değer yöntemi hükümlerine göre belirlenen değer dışındaki maliyet değeri
- Türkiye’den başka bir ülkeye ihraç edilen eşyanın fiyatı
- En düşük gümrük kıymeti
- Keyfi veya hayali kıymetler
