Savcılık kararıyla kolluk güçleri tarafından (polis, jandarma) şüphelinin özgürlüğünün geçici olarak sınırlanması anlamına gelen gözaltı hakkında pek çok konuyu yazımızda bulabilirsiniz. Yazımızda, gözaltına alma ne demektir, gözaltı süresi, gözaltına alma sebepleri, gözaltına alma adli sicil kaydına işler mi, gözaltı süresi ne zaman biter, gözaltına alınan kişi nerede tutulur? gibi soruların cevaplarını vermeye çalışacağız.
Gözaltına Alma Nedir?
İçindekiler
Kolluk kuvvetlerinin (polis, jandarma) savcılık kararları şüphelilerin özgürlüğünün geçici olarak kısıtlamasıdır. Tutuklama kararının hakim tarafından verilmesi gerekmekle birlikte, gözaltına alma için hâkim kararı gerekmez. Gözaltı, temel olarak bireyin hareket özgürlüğünün devlet tarafından kısıtlandığı andan itibaren başlamalıdır.
Ceza muhakemesine göre gözaltına alma, kişinin hürriyetinin, görevli hâkim önüne çıkarılıncaya, şüpheli hakkında işlemler tamamlanasıya ya da serbest bırakılıncaya kadar sağlığına zarar vermeyecek şekilde kanuni bir süre içinde geçici olarak kısıtlanması ve alıkonulmasıdır.
Tutuklama, hukuki niteliği itibariyle koruyucu bir tedbirdir. Önleyici tedbirler, ceza muhakemelerinin sağlıklı yürütülmesi, delillerin korunması ve mahkeme kararlarının tenfizi için alınan adli tedbirlerdir.
Gözaltına Alınma Sebepleri Nelerdir?
Cumhuriyet savcısı şüpheli için gözaltına alma karar verebilmesi için aşağıdaki iki şartın aynı anda yerine getirilmesi gerekir:
- Gözaltının, soruşturma açısından gerekliliği,
- Şüphelinin suça karıştığını gösteren somut delillerin olup olmamasına bağlıdır (CMK 91/2)
Bu iki koşul aynı anda bir arada bulunmazsa, savcılık gözaltı kararı veremez. Bu koşullardan herhangi biri karşılanmazsa, savcılık şüpheliyi tutuksuz olarak ifade vermeye veya başka işlemler yapmaya davet edebilir. Şüpheli kendi isteği ile ifade vermeye gelmediğinde gözaltına almak yerine zorla getirilmesine karar verilebilir.
Cumhuriyet savcısı, usulüne uygun bir soruşturma yürütmesi gerekmedikçe gözaltına alma tedbiri için başvuruda bulunmaz. Örneğin, bir şüpheli için yakalama işlemi yapılmış olsa bile kimliği belirlenemiyorsa kimliğinin tespiti için gözaltına alınabilir. Birtakım işler yapmak için şüphelinin hazır bulunması gerekiyorsa, bu nedenlere bağlı olarak şüpheli gözaltına alınabilir. Örneğin, bir şüphelinin suçun açıklığa kavuşması adına; teşhis, yer gösterme ve parmak izi alınması gibi işlemler yapması gerekiyorsa savcılık gözaltı kararı verebilir.
Gözaltına Alma Süresi Ne Kadar?
Bireysel Suçlara İlişkin Gözaltı Süresi: Gözaltı süresi, şüphelinin yakalama yerine en yakın hâkim ya da mahkemeye sevki için zorunlu süre dışında, yakalama saatinden itibaren 24 saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim ya da şüphelinin mahkemeye gönderilmesi zorunlu süre on iki saati geçemez. Bu süre mevcut koşullara göre hesaplanır. Maksimum 12 saattir.
Şüphelinin yakalanma saatinden itibaren gözaltı süresi hesaplanır. Diğer bir deyişle, bireysel suçlar için azami gözaltı süresi şu şekilde hesaplanır: 24 saat gözaltı + 12 saat şüphelinin mahkemeye giderken geçirdiği yol süresi= 36 saat. Ancak özellikle belirtmek gerekir ki, şüphelinin hâkim veya mahkemeye götürülmesi için belirlenen 12 saatlik süre en uzun süre olup, belirli süre mesafeye göre belirlenmek için düşürülmelidir.
Örgütlü ya da Toplu Suçlarda Gözaltı Süresi: Aralarında katılma niyeti olmasa dahi üç ya da daha fazla kişice işlenen suçlara toplu suç ya da örgütlü suç denilmektedir. Öte yandan organize suç, üç ya da daha fazla kişinin yakın ilişki, hiyerarşik yapı ve iş bölümü içinde, süreklilik gösteren yakın ilişki içinde bir araya gelmesidir. Kanıt elde etmede güçlük çekilen organize ya da toplu suçlar ya da çok sayıda zanlının bulunması göz önüne alınarak; Cumhuriyet savcısı, bireysel suçlar için 24 saatlik gözaltı süresini, her seferinde bir günden fazla olmamak üzere yazılı olarak üç gün uzatılmasına karar verebilir. Organize ya da toplu suçlarda şüpheliler, 24 saatlik (yakalanma saatinden itibaren 1 gün) gözaltı süresinde, savcılık tarafından 3 kez ek gözaltı kararı verilerek toplamda maksimum 4 gün olacak gözaltına alınabilmektedir.
Savcılık tarafından verilen, bireysel veya organize bir suç için gözaltı süresinin uzatılmasına ilişkin emir derhal kişiye bildirir. Gözaltına alınan şüpheli, gözaltı kararına ve süresinin uzatılmasına itiraz etme hakkına sahiptir.
Gözaltı Kararına veya Gözaltı Süresinin Uzatılmasına İtiraz
Savcılık tarafından verilen gözaltı emri ve gözaltı süresinin uzaması kişinin özgürlüğüne olumsuz önde etki eden tedbirler olmasından dolayı, şüpheli ya da bazı şüpheli yakınları bu tedbirlere karşı itiraz hakkına sahiptir.
Gözaltı ve gözaltına alma süresinin uzatılmasına ilişkin savcının yazılı kararına aşağıdaki kişiler itiraz edebilir:
- Gözaltında olan şüpheli
- Şüphelinin avukatı
- Yaş küçüklüğü, akıl geriliği gibi nedenlerle şüphelinin kanuni temsilcisi (anne-baba, vasi vb.)
- Şüphelinin eşi
- Şüphelinin birinci veya ikinci derece kan akrabaları (anne, baba, kız kardeş, büyükanne, büyükbaba, torun) derhal salıverilmesini sağlamak için bir sulh hakimine başvurabilir. (CMK m.91/5).
Gözaltına ve gözaltı süresine itiraz üzerine, Sulh ceza hâkimi belge üzerinde inceleme yaparak 24 saat bitmeden başvuruyu sonuçlandırır. Yakalanmanın, gözaltının ya da gözaltı süresinin uzatılmasının uygun görülmesi halinde başvuru reddedilir ya da şüphelinin derhal soruşturma belgeleriyle birlikte Cumhuriyet Savcılığında hazır bulundurulması kararı çıkartılır.
Gözaltına Alınan Kişiye Hangi Hallerde Kelepçe Takılır?
Gözaltına alınan şüphelinin bir yerden başka bir yere nakli gerçekleştirilirken şüpheliye kelepçe takılması zorunlu değildir.
- Kaçacaklarına ilişkin belirtiler olması
- Kendi hayat ve vücut bütünlüğüne ya da başkalarının hayat ve beden bütünlüğüne tehlike arz ettiğine karşın belirtiler olması
Durumlarında şüphelilere gözaltında kelepçe takılmaktadır.
Gözaltına Alınan Kişi Nerede Tutulur?
Gözaltına alınan şüpheliler, karakolda ya da polis merkezinde “nezarethane” adı verine yerde tutulurlar.
Yakalandıktan sonra gözaltına alınan, zanlı ve sanıkların haklarındaki işlemlerin tamamlanması ve adli mercilere sevk edilmesine kadar geçen sürede beklemesi sağlanması amacıyla yapılmış yerler nezarethane denir. (Yakalama, Gözaltına Alma ve İfade Alma Yönetmeliği m.4)
Gözaltına Alma Kararı Adli Sicil Kaydına ve GBT Kaydına İşler mi?
Gözaltı, sabıka kaydına (adli sicil kaydına) işlenmez. Mahkeme kararlarıyla belirlenen adli para cezaları, hapis veya güvenlik tedbirleri adli sicil kaydına işlenir.
Ceza Muhakemesi Kanunu’na göre gözaltı kararı koruyucu tedbir olarak kabul edilmektedir. Gözaltına alınan şüpheli henüz mahkeme tarafından yargılanmadığı için hakkında herhangi bir hüküm bulunmamaktadır. Bu nedenle gözaltı kararı adli sicil kaydına işlenemez.
Polis tarafından tutulan bir bilgi toplama sistemine GBT sicili denir. Şüpheli yakalanıp gözaltına alındıktan sonra durum GBT kaydına işlenecektir. GBT kayıtları sabıka kaydı değildir ve mahkemenin gelecekte dikkate alacağı bir bilgi kaynağı da değildir. GBT, polisin kendi iç işlerinde kullandığı kişiler hakkında bilgiler içeren bir sistemdir
